Rulman nedir? 

Rulman, iç ve dış bilezikler arasında yuvarlanan elemanlar (bilye, makara…) vasıtası ile minimum sürtünmede çalışan, döner hareket yaparak ebadına ve biçimine göre farklı yükler taşıyan makine elemanıdır.

Rulman ile malzeme kayarak değil yuvarlanarak hareket veya iş ürettiğinden sürtünme minimum olmakta ve enerji daha az kullanılmaktadır. Yatay veya dikey olarak çalışabilir bunun için radyal veya eksenel olarak tabir edilirler.

Dünyanın ilk Rulman üreticisi FAG şirketidir ve kurucusu Friedrick Fisher 1883 de yaptığı çalışmalar ile rulmanı icat etmiştir.

300.000 civarında çeşidi vardır.

Rulman Elemanları / Parçaları

Dış Bilezik  

İç Bilezik

Kafes (Çelik, Pirinç, Polyamid)

Yuvarlanma Elemanları

Rulmanların Kodlanması

Rulmanların doğru kodlanması, istenen rulman tipinin ve rulmanın teknik özelliklerinin doğru olarak ifade edilmesi açısından çok önemlidir. Fabrikalarda işletme koşullarında çalışan rulmanların değiştirilmesi gerektiğinde, rulman talep edilirken (siparişi verilirken) yapılabilecek kodlama hataları kritik sonuçlara neden olabilir. Örneğin arızalı bir makinanın rulman değişimi rulman kodlama hatası nedeniyle geciktiğinde, makine tamirinin gecikmesi, üretimin aksaması, zaman ve para kaybı kaçınılmazdır.

Dünyada üretilen ve kullanılan rulmanların çeşitliliği düşünüldüğünde kodlamada hata yapılmaması için rulmanlar belli bir sisteme göre kodlanmıştır. Bu sisteme göre her bir rulmanın kendine ait bir kodu vardır.

Rulman kodunu oluşturan kriterler:

1. Rulman tipi
2. Rulman boyutları
3. Rulman toleransları
4. Rulman boşluğu
5. Diğer teknik özelliklerdir

                                                                      SIK KULLANILAN RULMAN

                                                                  SON EKLERİ

Rulman Tipleri ve Özellikleri

Kullanım yerleri ve çalışma şartlarına göre rulmanlar genel olarak iki gruba ayrılır:

1.) Bilyalı Rulmanlar; isminden anlaşılacağı üzere döner elemanlar bilyadır. Bilyalı rulmanlar çok yüksek devirlerde kullanılabilirler, ancak bunların en büyük dezavantajı yüksek değerlerdeki yükleri taşıma kapasitelerinin sınırlı olmasıdır.

2.) Makaralı Rulmanlar; Makaralı rulmanlar bilyalı rulmanlara göre çok daha büyük yükleri taşıyabilirler. Bunların en büyük dezavantajları daha düşük hızlarda, daha gürültülü ve titreşimli çalışmalarıdır.

Rulman Seçimi

Rulmanların kullanım alanı oldukça çoktur ve çalışma ortamları, koşulları farklılık gösterebilir.

Ayrıca, teknolojinin hızla ilerlemesiyle çalışma koşullarının ve rulman gereksinimlerinin çeşitliliği de değişerek artmaya devam etmektedir.

Mevcut tipler ve ölçülerden en iyisini seçmek için rulmanları birçok açıdan dikkatlice değerlendirmek gerekebilir.

Genellikle, rulman tipi geçici olarak çalışma koşulları, montaj düzeni, makinada montajı kolaylığı, izin verilen alan, maliyet, bulunabilirlik ve diğer faktörler göz önüne alınarak seçilir.

Bunu yaparken, yorulma ömrüne ek olarak, gres ömrü, gürültü ve titreşim, aşınma ve diğer faktörleri dikkate almak gerekir.

Rulman seçimi için sabit bir prosedür yoktur.

Spesifik uygulamanız için özel gereksinimler ile ilgili benzer uygulamaları ve araştırmaları incelemek faydalıdır.

Rulman seçimi yapmak, bir çok faktöre bağlı olduğundan her durum kendi içinde özel olarak değerlendirilmelidir.

Rulman seçimi konusunda destek almak için lütfen tıklayınız

Seçimleriniz ile ilgili canlı yardım için lütfen tıklayınız

Rulman Toleransları

Rulmanların boyutsal ve çalışma hassasiyeti ile ilgili toleransları DIN 620’de belirtilmiştir.

Tolerans ve boyutsal simge tanımları DIN ISO 1132’de açıklanmıştır ve aşağıda verilmektedir. Rulmanlar genelde PN (normal tolerans) sınıfında üretilirler ve kodlama rulman kodlamasında yazılmaz. Genel, standart tüm ihtiyaçlar verir niteliktedir. Yüksek çalışma hassasiyeti, yüksek devir, sessiz çalışma, ölçüm cihazları gibi uygulamalarda P6, P6X, P5, P4, P4S, P2, SP (süper hassasiyet) ve UP (ultra hassasiyet) gibi tolerans sınıflarında rulmanlar üretilmektedir. Bu özel kodlamalar rulmanlar üzerinde belirtilmektedir.

Örnek:

d = 40 mm olan 6008 C3 sabit bilyalı rulman
Takmadan önceki radyal boşluk: 15 … 33 µm  
Gerçek ölçülen radyal boşluk: e = 24 µm
 Takma toleransları: mil k5
                                    yuva J6 
Takma sırasındaki radyal boşluk azalması: 14 µm 
Takmadan sonraki radyal boşluk: 24 µm – 14 µm = 10 µm
Diyagramdan elde edilen sonuç: a/e =13
Eksenel boşluk: a = 13 x 10 µm = 130 µm

Tolerans Neden Önemli?

Aynı parçadan çok sayıda, aynı tezgahta, aynı işçi tarafından yapıldığı halde, her bir parça ölçüsünde farklılıklar olabilir. Bu hataların sebepleri aşağıdakilerden biri olabilir;

• Makina ve avadanlıklardaki* olası hatalar
• Isı ve Işık hataları (Ölçü aletlerin genleşmesi, gölge oluşması vb.)
• Ölçü aletlerindeki hatalar
• Kişisel hatalar (Yorgunluk vb.)

* El aletleri, çekiç, pense, keser, tornavida vb. takımlar

Aşağıdaki tablolardan mil tolerans ayarınızı düzenlerken yardım alabilirsiniz.

Rulmanların Takılması & Sökülmesi

Rulmanların kapasitelerinden tam olarak yararlanabilmek için rulman tipi ve yapısının seçimi ile çevre elemanlarının konstrüksiyonu sırasında takma ve sökme şartlarını dikkate almak gerekir.

Uygun montaj aletlerinin kullanılması, montaja gerekli özenin gösterilmesi ve montaj yerinin temiz olması rulman ömrünü artırıcı en önemli şartlardır.

Orijinal ambalajdaki rulmanların üzerinde bulunan koruyucu yağın montaj sırasında yıkanarak temizlenmesine gerek yoktur, bu yağ rulmanın yağlanacağı standart tüm yağlarla uyum sağlar.

Buna karşın konik delikli rulmanların koruyucu yağ, mil veya manşon üzerine sıkı geçmelerinin sağlanabilmesi açısından temizlenir.

Hareket yüzeylerinin hasar görmesinden kaçınılabilmesi için rulmanlar, kesinlikle pislik ve neme karşı korunmalıdır.

Bu nedenle montaj yeri tozdan arınmış ve temiz olmalıdır. Ayrıca montaja ayrılacak yer taşlama tezgâhlarının civarında seçilmemeli ve basınçlı hava kullanımından kaçınılmalıdır.

Mil ve yuvalar temiz olmalıdır.

Pasa karşı koruyucu madde ve boya artıkları ile döküm parçaların kalıp kumu, oturma yüzeyi üzerinden uzaklaştırılmalıdır.

Dönen parçalarda çapak ve sert kenarlar yok edilmelidir.

Yataklamaya ait tüm parçalar birleştirilmeden önce ölçü ve biçim doğruluğu açısından kontrol edilmelidir.

Rulmanın çalışma hassasiyetine yakından etki eden geçmelerin mil ve yuva toleranslarının kontrolü özellikle önem taşır.

Rulman sökme takma aparatları mekanik ve hidrolik olarak ikiye ayrılır.

1) Mekanik aparatlar

a) Montaj alet kitleri; Montaj alet kitleri aracılığıyla, küçük ya da orta büyüklükteki rulmanların soğuk montajı yapılmaktadır.

b) Ay & Somun anahtarları; Ay anahtarları ise, rulmanların montajında özellikle kilit somunu çıkarmak ve takmak işleminde kullanılmaktadır. Bu aparatların yüksek darbeli modelleri de bulunmaktadır.

c) Rulman çektirme kitleri; Rulman çektirme aletleri ya da kitleri, bilyeli türdeki rulmanların sökülmesinde kullanılmaktadır.

Bu sayede, rulmanın diğer bileşenleri herhangi bir hasardan korunmuş olmaktadır.

2) Hidrolik aparatlar

Büyük çaplı uygulamalarda, yani hareket sağlanan parçaların büyük yükler taşıdığı mekanizmalarda, mekanik aparatlar yetersiz kalmaktadır. Bu yüzden, ağır işlerde hidrolik takma sökme aparatları tercih edilmektedir. Hidrolik aparatlar sayesinde, ağır yükler daha güvenli ve kontrollü bir biçimde sökülüp takılabilmektedir.

a) Hidrolik somunlar; Hidrolik somunlar, büyük boyutlu rulmanlarda, kademeli kuvvet uygulaması avantajına sahiptirler.

b) Hidrolik iticiler*

c) Pres plakaları*

d) Hidrolik çektirme aletleri*

e) Hidrolik pompalar;

Hidrolik pompalar da hidrolik somunlarla birlikte, rulmanların şaftlardan ya da yataklarından çıkartılması için hazırlanmış yağ kanallarında kullanılmaktadırlar.

*Hidrolik iticiler, pres plakaları ya da hidrolik çektirme aletleri, montaj yüzeyi ile rulman elemanı arasında ulaşılması gereken sıkılık derecesi için yüksek ağırlıktaki yükleri sağlamaktadırlar.

Mekanik ve hidrolik rulman sökme takma aparatları dışında, indüksiyon ısıtıcıları da rulmanların takılmasında, montajında kullanılmaktadır. Bu ısıtıcılar sayesinde, rulmanların sıcak montajı daha güvenli ve rahat bir şekilde yapılabilmektedir. Özel tasarım bobinlerle, rulmanlar montaja uygun optimum sıcaklık değerlerine ulaştırılmaktadırlar.